سطح بازیافت در ایران خوب است اما به صورت زیرپله‌ای انجام می‌شود

در جریان برگزاری نمایشگاه ایران پلاست 18 ،  رادیو اقتصاد با آقای مهندس علیرضا صحاف امین،مدیر گروه استاندارد انجمن ملی صنایع پلیمر ایران مصاحبه ای را انجام داد که متن کامل آن بدین شرح است :

با سلام و با توجه به اینکه شما نماینده انجمن در اجلاس INC بودید. لطفا برای ما در مورد روند اهداف و برداشت خود در این اجلاس و اینکه این اجلاس چه دستاوردهایی برای کشور ما به همراه خواهد داشت، توضیحاتی را بیان بفرمایید ؟

من هم سلام عرض می‌کنم خدمت شما، اجلاس INC از نوامبر 2022 در کشور اروگوئه برای اولین بار آغاز شد که یکی از سریع‌ترین لایحه‌های سازمان ملل در بخش محیط زیست است که تاکنون ۴ اجلاس اصلی و یک اجلاس بین فصلی برگزار شده و هدف اصلی آن کنترل آلودگی پلاستیک‌ها بوده است. البته در ابتدا بر روی مباحث محیط زیستی، افزایش اقتصاد چرخشی و بالابردن ضریب بازیافت پلاستیک در چرخه‌های مختلف تولید پلاستیک‌ها بوده ولی از میان راه تبدیل به یک لایحه اقتصادی شده است که هدف اصلی آن تاثیر‌گذاری بر اقتصاد کشورهایی است که از منابع فسیلی و نفتی پلاستیک تولید می‌کنند.

آیا شرکت در این اجلاس می‌تواند برای کشور ما امتیازاتی به همراه داشته باشد و در چه حوزه‌هایی خواهد بود؟

سوال بسیار خوبی مطرح فرمودید؛ ما دو حوزه کلی را در این لایحه پیگیری می‌کنیم و بنده به عنوان نماینده بخش خصوصی به همراه نمایندگانی از چهار وزارتخانه امورخارجه، صمت، نفت، بهداشت و سازمان حفاظت از ‌محیط زیست در این اجلاس حضور داریم. ما در این اجلاس سعی داریم تا در سطح بین‌المللی منافع ملی و جمعی را مد نظر قرار دهیم، ولی به عنوان تولید‌کنندگان پلاستیک باید مسئولیت‌های اجتماعی و زیست محیطی را در داخل مد نظر داشته باشیم. همزمان با دفاع سختی که از منافع ملی خود در اجلاس انجام می‌دهیم باید پروژه‌ها و مسئولیت‌هایی را برای تولید‌کنندگان داخلی در بالادست (پتروشیمی‌ها) و در پایین دست (تولیدکنندگان محصولات تکمیلی) در نظر بگیریم تا در این صنعت شاهد توسعه پایدار باشیم. شاید حضور بنده در بخش خصوصی دارای این مزیت است که بتوان این پروژه‌ها را با همکاری کشورها و به کمک تکنولوژی‌های روز دنیا تعریف کنیم که شاهد توسعه متوازن و پایدار در صنعت پلاستیک کشور باشیم.

فرمودید که یکی از اهداف این اجلاس مسائل محیط زیستی هست آیا در این اجلاس در مورد مواد اولیه که آلودگی کمتری از نظر زیست محیطی داشته باشد مسائلی مطرح شد که مصرف چه موادی می‌تواند آسیب کمتری برای کره زمین به همراه داشته باشد؟  

در حقیقت اصل این کنوانسیون بر روی این مطلب بنا شده بود که آلودگی را کنترل کند. آلودگی از منظر فعالان چرخه‌های صنعتی مدیریت ناصحیح زباله‌های پلاستیکی است. یعنی اگر بعد از چرخه مصرف پلاستیک، آنها به خوبی مدیریت، جمع‌آوری و بازیافت نشود، تبدیل به زباله و پسماند شده و برای محیط زیست خطرناک خواهد بود.

اینکه پلیمر از سوخت‌های فسیلی یا از منابع بایو و گیاهی مانند ذرت و نیشکر تولید شود در ابتدا در این لایحه مطرح نبود اما از میانه‌های اجلاس ، طرف مقابل که دارای اقلیم سبز ، منابع آبی کافی و تکنولوژی‌های لازم هستند و می‌توانند با قیمت مناسب و در حجم کافی پلیمرهای زیست پایه را تولید کنند ، این هدف را دنبال کردند که لایحه را از هدف اصلی آن که کاهش آلودگی‌های پلاستیکی بود ، منحرف کنند. روش‌های کاهش آلودگی پلاستیکی، افزایش میزان بازیافت و استفاده از تکنولوژی‌های بازیافتی در بالادست و پایین دست زنجیره هست اما در ادامه اجلاس بر روی تولید پلاستیک و مواد اولیه از منابع غیر فسیلی تاکید شد که بحث اقتصاد ملی ما را تحت تاثیر جدی قرار می‌دهد. در پی این امر، ما با حضور فعالانه و اعلام بیانیه‌های مختلف با همکاری کشورهای همفکر به دنبال سوق دادن لایحه به روند اصلی آن هستیم.

در حال حاضر بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان و فناوری نانو بر روی مدیریت پسماند و باز گردادن آن به چرخه اقتصاد فعالیت می‌کنند. آیا این مجموعه فعالیت‌ها می‌تواند برای این اجلاس و تبصره‌ها کمک‌کننده باشد؟

بله حتما کمک‌کننده است. در واقع یکی از دلایل حضور بنده در صنعت پلاستیک ترغیب زنجیره ارزش صنعت از بالادست تا پایین دست برای مشارکت در این زمینه بطور خاص هست. شرکت‌های دانش بنیان تولید‌کننده های افزودنی‌ها می‌توانند یاری‌رسان باشند. اما نکته حائز اهمیت این است که ما باید به تکنولوژی‌های به روز دست پیدا کنیم که استفاده از مواد بازیافتی را در همان کاربردهای خود، امکان‌پذیر می‌کند که در حال حاضر در دنیا در حال انجام است. یکی از اهداف ما برای حضور در این کنوانسیون آشنایی با شریک‌های تجاری است که با اهداف ما همفکر هستند و می‌توانند در حوزه‌های تکنولوژی برای ما یاری‌رسان باشند تا پروژه‌هایی تعریف شود که بتوان آن‌ها را در کشور اجرایی کرد. توجه اکید اینکه شرکت های دانش بنیان ، نوپا و صنعتی ما می بایست از استفاده از تکنولوژی هایی که باعث ریز شدن فیزیکی پلاستیک و دیده نشدن آن مانند تکنولوژی های اکسو می باشند خودداری نمایند که این نوع تکنولوژی ها اصولا بدلیل افزایش تولید میکرو پلاستیک ها در آینده نزدیک ممنوع می گردد.

با توجه به اشاره شما مبنی بر نیاز ما به فناوری‌های جدید در این حوزه فکر می‌کنید یکی از مهمترین موانع بازیافت پلاستیک به صورت تخصصی در دنیا و در کشور ما چیست؟

متاسفانه با دو فضای کاملا متفاوت مواجه هستیم. در دنیا استفاده از مواد بازیافتی در حوزه‌های مختلف مانند تولید بطری آب معدنی، وسایل منزل و اسباب بازی با وجود ریسک‌های بالا از افتخارات آن شرکت‌ها محسوب شده و در سطح بازار مردم ترغیب به استفاده از این نوع محصولات بدلیل تبلیغ مثبت و استقبال جامعه شده است اما در کشور ما این امر هنوز قابل افتخار و بیان نیست و برندهای تجاری از این موضوع استقبال خوبی نکرده اند .  از طرف دیگر، در بسیاری از موارد استانداردها و زیرساخت فنی ای  که استفاده از مواد بازیافتی را قانونمند و در قالب فنی چارچوبی بیان می‌کنند را حذف می‌کنیم، به دلیل نگاه منفی حاکم بر جامعه مبنی بر کاهش کیفیت در صورت استفاده از مواد بازیافتی. در صورتی که این قوانین می‌تواند بسیارکمک‌کننده و راهگشا  باشند.

در دنیا آمار بازیافت کلی در حدود 9 درصد است، یعنی فقط ۹ درصد از 100 درصد پسماندهای پلاستیکی بازیافت می‌شود و مابقی نزدیک به ۵۰ درصد دفن و نزدیک به 19 درصد آن سوزانده و 22 درصد آن رها  می‌شوند که خطر بزرگی را به همراه دارد. آمار بازیافت در خاورمیانه زیر ۷ درصد است و پتانسیل بسیار زیادی می تواند از بخش زباله های پلاستیکی دفن شده ، سوزانده شده و یا رها شده می‌تواند به بخش بازیافت برگردد و مجددا به چرخه تولید و استفاده بازگردانده شوند. در این لایحه ما در نظر داریم از تمرکز بر بخش تولید تا حد ممکن بکاهیم و بتوانیم با افزایش ضریب بازیافت و استفاده از تکنولوژی هایی مانند بازیافت مکانیکی و شیمیایی در صنایع تکمیلی و صنایع بالادست امکان بازیافت بیشتر پلاستیک ها را افزایش داده و با کاهش پسماندهای پلاستیک تلاش بیشتری برای حفظ محیط زیست داشته باشیم .

برنامه اروپا برای سال 2040 حداقل 50 درصد بازیافت است و بین این برنامه تا واقعیت اکنون بازیافت در جهان اختلاف زیادی وجود دارد و باید به این سمت حرکت با برنامه تر و پرشتاب‌تری در کشور داشته باشیم.

بسیاری از کشورهای آسیای شرقی روش‌های جدیدی را برای تولید استفاده می‌کنند. به طور مثال از گیاهان برای تولید ظروف پلاستیکی استفاده می‌کنند یا از وسایل چوبی و ظروف سفالی که به راحتی در طبیعت رها می‌شود در کارهای خود بهره می‌برند، به نظر شما این روش می‌تواند برای مقابله با آلودگی پلاستیکی موثر باشد؟

به نکته خوبی اشاره فرمودید؛ یکی از مطالبی که ما مطرح کردیم در همین مورد بوده است. به عنوان مثال وقتی شما در هر کشوری در مسئله بازیافت به نقطه اشباع رسیدید به طوری که توان تکنولوژیکی،‌ منابع مالی و توان تجهیزاتی بیشتری برای ادامه کار در اختیار نداشتید باید پلاستیک را جایگزین کنید. در این صورت هنگام جایگزینی با توجه به اقلیم خود می‌توانید موادی را مانند ( چوب ، کاغذ ، فلز و شیشه و….) جایگزین کنید اما باید به این نکته اشاره کرد که آیا ماده جایگزین شده در طول چرخه عمر خود اثری کمتر از پلاستیک بر محیط زیست دارد یا خیر؟ اگر از مرحله تولید مواد اولیه تا مرحله امحا گزینه جدید انرژی کمتری استفاده شد و آلودگی و رد پای کربن کمتری نسبت به پلاستیک دارد، حتما جایگزین شود. بخصوص زمان پیوستن آن به طبیعت یا مرحله امحا بایستی مد نظر قرار گیرد. برای این کار می بایست در هر کاربرد بین پلاستیک و هر گزینه ای که برای جایگزینی مطرح می گردد مقایسه ای بین اثرات محیط زیستی از مرحله تولید تا امحا صورت پذیرد و با توجه به آن نسبت به جایگزینی و یا حفظ محصول در آن کاربرد تصمیم گیری کرد.

یکی از پیشنهادات مطرح شده از طرف ما به این نکته اشاره می‌کرد که هر جایگزینی بسته به اقلیم می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد. در ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس به دلیل نبود زمین‌های حاصلخیز و آب ناکافی کاغذ و چوب جایگزین مناسبی برای پلاستیکها نیستند اما به طور مثال در کانادا، ‌جنوب شرق آسیا و روسیه می‌تواند به عنوان یک گزینه مطرح باشد. بنابراین بسته به اقلیم جایگزین معرفی و در آن کاربرد مد نظر، اثرات محیط زیستی بررسی شده و شما به صورت محلی امکان تصمیم‌گیری و انتخاب برای اقلیم خود را خواهید داشت.

آیا راهکار بومی برای ما در این زمینه وجود دارد؟

بله، یکی از راهکار بومی ایران بازیافت است. سطح بازیافت در ایران در حد خوبی است اما به صورت غیر‌رسمی و زیرپله‌ای انجام می‌شود. ما از تمامی زنجیره صنعت پلاستیک درخواست داریم این صنعت را به رسمیت بشناسند،‌ استانداردهای آن را رعایت و با افتخار به مشتریان خود اعلام کنند که از منابع بازیافتی هم استفاده می‌کنند. وقتی به این سطح رسیدیم اصولاً این امر تقویت‌پذیر و قابل توسعه و تعمیم می‌شود. هم در بالادست، باید پتروشیمی‌ها به سمت روش‌هایی مانند بازیافت شیمیایی حرکت کنند که پلاستیک های سخت بازیافت را ابتدا به خوراک و بعد پلاستیک تبدیل نمایند و هم در پایین دست، شرکت‌های تولید‌کننده محصولات تکمیلی می بایست پروژه بازیافت مکانیکی را به راه بیاندازند،‌ محصولات بازیافتی را از مشتریان جمع‌آوری و به چرخه بازگردانند. این هدفی است که باید توسط صنعت پلاستیک برای توسعه پایدار و حفاظت از محیط زیست برای جلوگیری از آلودگی و سلامتی مردم دنبال شود.

از حضور شما در این مصاحبه سپاسگزاریم. اگر سخن پایانی دارید در این مورد بفرمایید؟

من هم سپاسگزاری می‌کنم و از همه عزیزانی که در صنعت پلاستیک هستند خواهشمندم برای حفظ محیط زیست و اقلیم ایران عزیز کوشا باشیم. همان طور که در صنعت پیشرفت می‌کنیم از محیط زیست هم حفاظت کنیم.