بررسی تحولات تجاری ارمنستان با نگاهی به تجارت این کشور و ایران

سهم اندک ایران از تجارت با دروازه اوراسیا

بازار کشورهای اوراسیا همواره مورد تاکید فعالان صادرات بوده است. هر تولیدکننده‌ای که می‌خواهد وارد بحث صادرات شود، به خوبی می‌داند که از کنار بازارهای اوراسیا نباید به راحتی گذشت و این میان ارمنستان را دروازه ورود به اوراسیا می‌نامند. کشوری که هم با ایران مرز مشترک دارد و هم در نقطه پیوند با اوراسیا […]

بازار کشورهای اوراسیا همواره مورد تاکید فعالان صادرات بوده است. هر تولیدکننده‌ای که می‌خواهد وارد بحث صادرات شود، به خوبی می‌داند که از کنار بازارهای اوراسیا نباید به راحتی گذشت و این میان ارمنستان را دروازه ورود به اوراسیا می‌نامند. کشوری که هم با ایران مرز مشترک دارد و هم در نقطه پیوند با اوراسیا قرار گرفته است، بنابراین شاید بتوان گفت مسیر ورود به اوراسیا از همسایه شمال غربی یعنی ارمنستان می‌گذرد و از همین رو ضرورت دارد تا تحولات اقتصادی و تجاری این کشور و همچنین وضعیت رابطه اقتصادی آن با ایران مورد بررسی قرار گیرد. در گزارش پیش رو تلاش بر این است تا ضمن ارائه دورنما از وضعیت فعلی اقتصادی ارمنستان به تجرات میان این کشور و ایران هم نگاهی انداخته شود.

 

اقتصاد کوچک اما انعطاف‌پذیر ارمنستان

ارمنستان یکی از اقتصادهای منطقه قفقاز است که از حیث تولید ناخالص داخلی و تجارت، اقتصادی کوچک محسوب می‌شود اما با وجود کوچکی اقتصاد، به دلیل اعمال مدیریت محتاطانه اقتصاد کلان، اجرای نظام نرخ ارز شناور، هدف‌گذاری و کنترل دقیق تورم، استفاده از قواعد مالی کارآمد و وجود بخش مالی سالم، در برابر شوک‌های اخیر انعطاف‌پذیری خوبی از خود نشان داده است.

روند رشد اقتصاد ارمنستان نشان می‌دهد که این کشور اندکی پس از کسب استقلال در سال 1991، در سال 1992 به عضویت بانک جهانی درآمد و در سال 1993 به انجمن بین‌‌المللی توسعه زیر مجموعه این بانک پیوست. در فوریه سال 2003 نیز عضویت ارمنستان در سازمان تجارت جهانی پذیرفته شد.

تقریبا بیش از سه دهه است که ارمنستان عملکرد اقتصادی قابل توجهی داشته و افزایش هفت برابری در تولید ناخالص داخلی سرانه را تجربه کرده است از همین رو موفقیت‌های این کشور سبب شد تا ارمنستان در سال 2019 به یک اقتصاد با درآمد متوسط بالا تبدیل شود. اما با وجود تمام پیشرفت‌ها، اقتصاد ارمنستان همچنان با چالش‌های ساختاری مانند نیاز به بهبود بیشتر در محیط کسب وکار و سرمایه‌گذاری، مهار بیکاری بالا، رفع کمبود مهارت‌های موجود در بازار کار و رقابت ضعیف بنگاه‌ها مواجه است.

با این وجود نگاهی به آمارها نشان می‌دهد که تولید ناخالص داخلی اسمی ارمنستان در سال 2021 حدود 14 میلیارد دلار اعلام شد که پیش‌بینی می‌شود در سال 2022 با افزایش 27 درصدی به 17.7 میلیارد دلار برسد که تقریبا یک‌چهارم از آن مرهون رشد واقعی تولید و مابقی ناشی از افزایش شاخص قیمت‌هاست. بعد از بروز رکود اقتصادی در سال 2020 به دلیل همه‌گیری کووید- 19، در سال 2021 رشد اقتصادی ارمنستان بهبود یافت و به 5.7 درصد رسید. انتظار می‌رود در سال 2022 نیز رشد اقتصادی این کشور مجددا افزایش یافته و به حدود 7 درصد برسد. اگرچه پیش بینی می‌شود در سال 2023 از سرعت رشد این اقتصاد کاسته شده و تقریبا نصف شود.

بعد از خروج از رکود 2020 به دلیل بروز همه‌گیری، بر میزان واردات و صادرات این کشور افزوده شد و طبق پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول، انتظار می‌رود تا پایان سال 2022 شاهد 8 میلیارد دلار واردات کالا و خدمات و در مقابل 6.5 میلیارد دلار صادرات توسط این کشور در این سال باشیم. پتانسیل افزایش تجارت ارمنستان با جهان، می‌تواند به عنوان فرصتی برای شرکای تجاری این کشور از جمله ایران در راستای بهبود تبادلات، محسوب شود.

 

تجارت ده ساله ایران و ارمنستان

طی ده سال منتهی به سال 1400، ارزش صادرات بدون نفت خام ایران به ارمنستان، 2.5 برابر و در مقابل ارزش واردات ایران از ارمنستان حدود 38 درصد افت داشته است. از سوی دیگر به استثنای ارزش صادرات، سایر مولفه‌های تجارت میان ایران و ارمنستان طی هفت ماه نخست سال 1401 کاهش داشته است. با وجود افت 26.8 درصدی میزان صادرات بدون نفت خام ایران به ارمنستان طی مدت مزبور، ارزش صادرات با رشد 23.4 درصدی همراه بوده که علت اصلی آن افزایش میانگین قیمت صادراتی است.

تراز تجاری ایران و ارمنستان همواره به نفع ایران، با مازاد مواجه بوده و طی هفت ماهه نیز به حدود 215 میلیون دلار رسیده است. با وجود تراز مثبت تجاری، سهم ایران از واردات ارمنستان رقمی کم و در حدود 5 درصد است.

 

تجارت هفت ماه نخست 1401 میان ایران و ارمنستان

ترکیب اقلام عمده وارداتی ایران از ارمنستان طی مدت مورد بررسی مشتمل بر کالاهای واسطه‌ای و تجهیزات و دستگاه‌های سرمایه‌ای و ترکیب اقلام عمده صادراتی ایران به این کشور نیز مشتمل بر محصولات فولادی، فراورده‌های نفتی و پتروشیمی است. در میان اقلام صادراتی طی هفت ماهه نخست 1401 ، محصولات کشاورزی و غذایی و موکت نیز با ارقام ارزشی کم وجود دارند. با وجود برقراری تخفیف‌های تعرفه‌ای در چارچوب موافقت‌نامه تجارت ترجیحی ایران با اتحادیه اوراسیا، در عملکرد تجارت فیمابین، آثار ملموسی از ارتقای تبادلات کالایی ایران با این عضو اتحادیه طی سال جاری مشاهده نمی‌شود.

 

تحولات اقتصادی ارمنستان

تجارت ارمنستان از تاب‌آوری خوبی به خصوص بعد از جایگزینی روبل در مبادلات تجاری این کشور برخوردار است. در حوزه سیاست مالی، اقتصادهای منطقه شامل آذربایجان و قزاقستان از شوک مثبت رابطه مبادله منتفع شدند و برخی دیگر مانند ارمنستان، آذربایجان، گرجستان و ازبکستان از سرریزهای مثبت پیش‌بینی نشده از جنگ روسیه و اوکراین سود بردند که منافع مزبور موجب بهبود تراز عملیاتی مالی آنها طی سال 2022 و 2023 نیز خواهد شد.

انتظار می‌رود که کسری بودجه ارمنستان تا پایان سال 2022 کاهش یابد اگرچه که ممکن است با کاهش شتاب رشد اقتصادی در سال 2023، موقعیت مالی نیز تضعیف و سست شود. همچنین انتظار می‌رود بدهی دولت تا پایان سال 2022 کاهش یابد و به کمتر از سطح اعمال قاعده مالی یعنی 60 درصد تولید ناخالص داخلی نیز برسد. پیش بینی می‌شود که کسری حساب جاری در سال 2022 به دلیل تضعیف تقاضای خارجی و افزایش قیمت‌های واردات، افزایش یابد و در میان‌مدت در سطح 6 درصد تولید ناخالص داخلی باقی بماند.

در راستای اجرای برنامه توسعه بازارهای پولی و ثبات مالی، طی ماه نوامبر 2022 دو موافقت نامه کمک تامین میالی بین آژانس توسعه فرانسه  و وزارت مالی ارمنستان به ارزش 100 میلیون یورو و بین بانک توسعه آسیایی و همین وزارت‌خانه به ارزش 100 میلیون دلار به امضا رسید. اهداف اصیلی موافقیت‌نامه‌های مزبور تقویت کارایی مدیریت منابع عمومی و توسعه بازارهای پول و سرمایه، توسعه چارچوب استراتژیک برای گذار به سوی اقتصاد سبز و معرفی ابزارهای دید برای تقویت منابع بخش عمومی و خصوصی در راستای اجرای اهداف مرتبط با مهار تغییرات اقلیمی است.