قزاقستان، مقصد صادراتی که باید جدی گرفته شود

قزاقستان یکی از کشورهای مهم اطراف ایران است که ظرفیت‌های توسعه نیافته بسایری برای تجارت ایران به همراه دارد اما آمارهای تجارت نشان می‌دهد که قزاقستان تاکنون آنطور که باید از سوی تجار ایرانی به عنوان یک مقصد صادراتی مهم جدی گرفته نشده است، چرا که در 20 سال گذشته ارزش تقریبی تجارت میان ایران و قزاقستان تنها 6 میلیارد دلار بوده است که نشان از دارد روابط تجاری ایران با قزاقستان در سال‌های اخیر هرگز رقم قابل توجهی را به خود اختصاص نداده است. با این حال در سال‌های اخیر همزمان با تلاش‌های ایران برای توسعه اقتصادی با کشورهای منطقه، قزاقستان نیر به عنوان یکی از کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا مورد توجه قرار گرفته است اما هنوز مسیر زیادی برای پیمودن باقی مانده و ظرفیت‌های کشف نشده‌ای برای تجارت با این کشور وجود دارد.

چرا تجارت میان ایران و قزاقستان چندان رونق نیافته است؟

آمارهای ارائه شده از سوی گمرک ایران در خرداد ماه 1401 نشان می‌دهد که می‌توان دهه 80 را دهه واردات از قزاقستان و دهه 90 را دهه صادرات به این کشور دانست و براساس اطلاعت منتشر شده از سوی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران، مواد غذایی، توتون و تنباکو، ماشین‌آلات مورد استفاده9 در معادن، محصولات پتروشیمی، محصولات پلیمری، انواع چسب، لوله و شلنگ و محصولات سلولزی بهداشتی از مهم‌ترین اقلام صادراتی ایران به قزاقستان را تشکیل می‌دهد و در مقابل ایران واردکننده انواع دانه‌های روغنی، تایر ماشین‌آلات سنگین، ماشین‌آلات تزریق پلاستیک و محصولات فولاد از این کشور بوده است.

بررسی‌ها نشانی می‌دهد، فقدان زیرساخت‌های مناسب حمل و نقل و در نتیجه بالا بودن هزینه حمل کالا به قزاقستان، نبود بانک مشترک و بسترهای مالی مناسب، آشنایی اندک تجار ایرانی از بازار این کشور، نبود مرکز تجاری و نمایشگاه‌های دائمی در قزاقستان و مشکلات ناشی از رقابت میان کالاهای ایرانی و کالاهای رقیب در قزاقستان اصلی‌ترین نقاط ضعف ایران در تجارت با قزاقستان است. در این شرایط، اجرایی شدن موافقت‌نامه تجارت ترجیحی ایرانی و اوراسیا از آبان ماه سال 1398، جلسات کمیسیون مشترک دو کشور، گفت و گوهای دو کشور در خصوص همکاری بندری و دریایی ئ روابط سیاسی مثبت میان ایران و قزاقستان هم از مهم‌‌ترین فرصت‌های توسعه تجارت بین دو کشور محسوب می‌شوند. بررسی روند تجارت میان ایران و قزاقستان هم نشان می‌دهد حجم تجارت دو کشور چندان تحت‌تاثیر اعمال مجدد تحریم‌های یکجانبه علیه ایران نبوده است اما مشکلات مربوط به  FATF و روابط بانکی به مانعی برای ایجاد بسترهای مالی لازم برای توسعه روابط تجاری دو کشور تبدیل شده است.

از سوی دیگر ایران برای تجارت با قزاقستان علاوه بر روسیه، چین، کره‌جنوبی و چند کشور اروپایی که مهم‌ترین شرکای تجاری قزاقستان را تشکیل می‌دهند در سطح منطقه هم با رقبای مهمی مانند ترکیه، ازبکستان، هند و قزقیزستان رو به رو است که همگی سهم بالاتری از تجارت با قزاقستان را به خود اختصاص داده‌اند.

توصیه‌های عملی به تصمیم‌گیران برای باز شدن راه تجارت با قزاقستان

هرچند موافقت‌نامه ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که قزاقستان نیز جزئی از آن است، زیرساخت مهمی برای توسعه تجارت میان دو کشور است اما تا زمانی که این موافقت‌نامه به یک موافقت‌نامه تجارت آزاد تبدیل نشود و یا منجر به الحاق ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا نگردد، نمی‌تواند در بلندمدت و میان‌مدت مبنایی مطمئن برای فعالیت تجار دو کشور به ویژه تجار قزاق فراهم‌کند. بنابراین توجه به سرعت‌گرفتن در روند این موافقت‌نامه می‌تواند شرایط را به نفع تجار ایرانی تسهیل کند. از سوی دیگر مسائلی مانند موانع قانونی، تحریم‌ها و قیمت‌گذاری دستوری از جمله مشکلات داخلی سر راه تجارت میان ایران و قزاقستان است، بنابراین اصلاحات در ساختار و قوانین اقتصادی کشور شرط مهمی برای توسعه تجارت دوجانبه به شمار می‌رود.

یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های تجارت میان دو کشور راه‌آهن KTI است.این مسیر هرچند عملیاتی شده است با این حال آمار حمل و نقل کالا از آن چندان قابل توجه نیست. بنابراین استفاده از ظرفیت‌های اینمسیر و فعال کردن آن کمک مهمی برای تجار دو کشورخواهد بود. از سوی دیگر ارمنستان به عنوان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مسیر زمینی برای دسترسی به دیگر اعضای این اتحادیه ندارد و ایران به عنوان کشور شریک در این اتحادیه می‌تواند پل ارتباطی میان این حکشور و دیگر اعضا شود کهدر مورد خاص قزاقستان، تعریف یک مسیر ارتباطی از راه‌آهن از KTI به ارمنستان مثلا از طریسق کریدور شمال‌جنوب می‌‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

در پاین باید گفت گسترش همکاری‌های ایران و قزاقستان در صنعت انرژی می‌تواند نقطه عطف مناسبی در تجارت دو کشور باشد که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی ویژه در این زمینه است.

منبع: مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران