از اقتصاد پازلی تا اقتصاد شبکه‌ای

در ادامه  چهلرمین همایش اقتصاد صنایع پلاستیک در ایران،  مرتضی قورچی عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، به تحولات اقتصاد جهانی در پرتو اقتصاد پازلی و شبکه‌ای پرداخت و عنوان کرد: دو تصویر از قدرت در جهان وجود دارد، یکی جهان موزاییکی یا پازلی و دیگر جهان شبکه‌ای است.  در جهان پازلی روابط مبتنی بر دولت-ملت‌هاست که با مرزهای مشخص کشورها از یکدیگر تفکیک می‌شود، این مبنا می‌تواند مبنای سیاسی و اقتصادی را نیز شکل دهد که تا اواخر قرن بیستم بر جهان حاکم بود؛ اما از اواخر دهه قرن بیستم و از دهه ۱۹۸۰ به بعد جهان وضعیت جدیدی پیدا کرد و با تکیه بر  آی‌تی شکل روابط قدرت در جهان تغییر یافت که از آن به عنوان “جهانی شدن” یاد می‌شود‌. در حقیقت این امر “جهانی شدن” دولت – ملت‌ها را دچار چالش کرده، هرچند فرصت‌هایی را نیز ایجاد کرده است. این جهان جدید در واقع جهان شبکه‌ای محسوب می‌شود که مرزها را درنوردیده است.
قورچی در ادامه با معرفی کتاب سه جلدی عصر اطلاعات نوشته مانوئل کاستلز به تفاوت فضای جریان‌ها و فضای مکان‌ها پرداخت و عنوان کرد: این تحولات از دهه ۱۹۸۰ شکل گرفته است. همچنین سلسکیا ساسن، پیتر تیلور و جان بیورستوک نظریه‌پردازهایی هستند که درباره جهان جدید بحث کرده‌اند.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: در دهه ۱۹۸۰ به بعد جهان از وضعیت فوردیسم به پست پوردیسم عبور کرد. نگاه از تولید انبوه به مصرف انبوه و از بازار منطقه‌ای به بازار جهانی رسید و تمام این تغییرات بر اساس حوزه آی‌تی و در اقتصاد شبکه‌ای ایجاد شد. در اقتصاد شبکه‌ای روابط به صورت شبکه‌ای و فراتر از مرزها انجام می‌گیرد، البته مرزها همچنان وجود دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در ادامه تاکید کرد: دیگر نمی‌توان همانند قرن بیستم رو به یک سمت جهان کرد و در مقابل یک قطب دیگر ایستاد؛ چراکه در جهان بنگاه‌های تولید، بانک‌ها، سیستم‌های تولید در سطح جهان دیگر به صورت شبکه‌ای کار می‌کنند. در حوزه توزیع کالا نیز کالاها در سراسر جهان به صورت شبکه‌ای توزیع می‌شوند. در این راستا می‌توان کشور هند را مثال زد که با جهان و اقتصاد شبکه‌ای خود را پیوند داده است.
قورچی ادامه عنوان کرد: پیوندهای مکانی در فضای جریان‌ها و رقابت در شبکه از طریق مناطق آزاد و پهنه‌های شهری انجام می‌گیرد. یکی از کشورهایی که به خوبی با این دو ملاک خود را به اقتصاد شبکه پیوند داده، کشور چین است.
این استاد دانشگاه با اشاره به این موضوع که قدرت در نظام جهانی در آینده در دست کسانی است که ورود به شبکه جهانی داشته باشند، گفت: ورود به شبکه، کنترل اقتصاد شبکه‌ای و کاهش سطح سیاسی، جزو عوامل مهم برای ورود به جهان شبکه هستند. هر کشوری غیرسازی یا دشمن‌سازی خود را در سطح جهان کاهش بدهد می‌تواند یکی از فعالان اقتصاد شبکه‌ای باشد مانند کشور هند که در این راستا حتی عنوان شده که در سال ۲۰۵۰ از چین نیز جلو خواهد زد.
قورچی در ادامه با تاکید بر این موضوع که مسئولان ما در کشور گمان می‌کنند که اگر با یک طرف دنیا مشکل دارند، می‌توانند به سمت دیگر روی بیاورند تا مشکل خود را برطرف کنند، نگاه شبکه‌ای نخواهد بود. دولت سیزدهم در سیاست‌های خود خارجی نگاه به شرق، اولویت ارتباط با کشورهای مسلمان و سیاست دوستی با همسایگان را مطرح کرده است، اما دنیا این‌گونه نیست که کشورها را منفک از یکدیگر ببینیم، چراکه اقتصاد شبکه این امر را امکان‌پذیر می‌کند. اقتصاد به شدت به شکل شبکه‌ای در جهان برآمده و کشورها منفک از یکدیگر نیستند، زیرا شهرهای جهانی و مناطق آزاد آنها به اقتصاد شبکه‌ای گره خورده‌اند.
وی افزود: سیاست‌های خارجی کشور ما را به اقتصاد شبکه متصل نمی‌کند، این در حالی است که در سند توسعه تهران شهر جهانی عنوان شده بود و پهنه‌های اطراف دانشگاه شریف  و برخی مناطق تهران، به‌عنوان پهنه‌های های‌تک جهانی در نظر گرفته شده بود، اما به دلیل رویکرد پازلی، این اتفاق برای کشور ما اتفاق نیفتاده است.