شاخص تولید محصولات شیمیایی، پاییز را با رشد منفی شروع کرد

تولید صنعتی در شرکت‌های بورسی در مهرماه هم ادامه داشت و شاخص تولید این شرکت‌ها در این ماه، 7.7 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است، روند افزایشی که بیش از هر چیز مرهون رشد بیش از 20 درصد در صنعت خودروسازی و قطعات و همچنین افزایش تولید حدود 10 درصدی در صنعت فلزات اساسی بوده است.

به گزارش اینپیا؛ تولید صنعتی به عنوان موتور رشد اقتصادی و محرک تولید در سایر بخش ها در نظر گرفته می شود. از این رو در بررسی وضعیت اقتصاد کشورهای مختلف، شاخص تولید صنعتی از اهمیت بالایی برخوردار است. در بیشتر کشورها به منظور آگاهی از روند تغییرات بخش حقیقی و اتخاذ سیاست‌های متناسب با شرایط، رصد کردن به روز تغییرات بخش صنعت و معدن باتوجه به جایگاهی که دارددر اولویت تهیه آمار قرار دارد.  در ایران هم آمارهای بخش صنعت توسط دو نهاد بانک مرکزی و مرکز آمار ایران منتشر می‌شود. بانک مرکزی ضمن این که اطلاعات ارزش افزوده بخش صنعت را در حساب‌های ملی به صورت فصلی گزارش می‌کند، گزارش مربوط به کارگاه‌های بزرگ صنعتی را هم با تواتر فصلی انتشار می‌دهد و مرکز آمار ایران نیز نتایج آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی با ۱۰ نفر کارگر و بیشتر را به طور سالانه و فصلی منتشر می‌کند اما این اطلاعات و آمارها اغلب به روز نیستند از همین رو در غیاب اطلاعات این دو نهاد، با بررسی آمار شرکت‌های بورسی می‌توان وضعیت تغییرات تولید صنعت کشور را رصد کرد چرا که بیش از نیمی از تولید کشور در اختیار بیشتر از 280 شرکت صنعتی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و فرابورس است که به صورت ماهانه گزارش تولید خود را منتشر می‌کنند. در این گزارش که خوانشی از گزارش منتشر شده از سوی پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ایران است،  با بررسی اطلاعات این شرکت‌ها تلاش شده تا دورنمای نسبتا واضحی از وضعیت تولید به صاحبان صنایع ارائه شود.

تولید صنعتی در مهرماه چه وضعی داشت؟

بر اساس آمارهای موجود، بعداز کاهش قابل توجه تولید صنعتی در نیمه دوم سال۱397 و ابتدای سال۱398، رشد تولید صنعت از زمستان سال 1398، روند صعودی به خود گرفت و این روند صعودی تا خرداد ماه۱۴۰۰ادامه داشت.در سه فصل تابستان، پاییز و زمستان سال۱۴۰۰روند رشد شاخص تولید صنعتی بدون نوسان در حول و حوش صفر باقی بود اما بهار سال۱۴۰۱با رشد مثبت شاخص تولید صنعتی آغاز شد و رشد این شاخص در دو ماه اردیبهشت و خرداد روندصعودی داشت. این روند مثبت در ماه‌های تابستان نیز ادامه پیدا کرد و شاخص تولید صنعتی در ماه‌های تابستان ۱۴۰۱بین۵ تا 7 درصد رشد کرد. روند مثبت رشد تولید صنعتی در اولین ماه پاییز۱۴۰۱نیز ادامه پیدا کرد و رشد شاخص تولید صنعتی در مهرماه7.7 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش یافت که بیشترین نرخ رشد در یک سال اخیر بوده است.

بررسی آمار رشد صنایع در مهر ماه 1401 نشان می‌دهد که شاخص تولید محصولات شیمیایی با پشت سر گذاشتن 4 ماه رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل، در مهرماه امسال رشد منفی داشت و همچنین افزایش موجودی انبار در این صنعت در ماه‌های گذشته نشان می‌دهد که تداوم رشد مثبت در صنعت محصولات شیمیایی با تغییر در روند رشد مثبت همراه بوده است و موجودی انبار در این ماه در این صنعت افزایش نداشته  و کاهشی بوده است. همچنین رشد شاخص تولید صنعت خودروسازی و قطعات و همچنین صنعت ماشین الات و تجهیزات در چند ماه نخست امسال نسبت به سال قبل بیشتر از سایر صنایع بوده است و در مهرماه نیز رشد بالای۲۰درصد برای تولید در این صنعت رقم خورده است.

تحلیل موجودی انبار

برای ارائه تحلیل جامع از چرایی تغییرات در تولید، بررسی آمار تولید به تنهایی کافی نیست، از همین رو بررسی تغییرات در موجودی انبار محصولات می‌تواند تحلیل بهتری از علت تغییرات ارائه دهد و از سوی دیگر به دلیل آنکه موجودی انبار محصولات شاهدی از وضعیت بازار و تقاضا ارائه می‌دهد، می‌تواند در پیش‌بینی روند تولید در آینده هم راهگشا باشد.

در برهه‌های زمانی که محدودیت تقاضا وجود دارد و ظرفیت مازاد تولید در بخش عرضه حاکم است، روند رشد تولید و تغییرات موجودی انبار در خلاف جهت هم خواهد بود. به این معنی که تغییرات رشد تولید ریشه در تغییرات تقاضا داشته و به عنوان مثال تولیدکننده در مواجه با افزایش تقاضا از طریق کاهش موجودی انبار و افزایش رشد تولید واکنش نشان می‌دهد. زمانی که شوکی منفی بخش عرضه تولید و فروش را تحت تاثیر قرار دهد، در دوره‌های اولیه با وجود اینکه رشد تولید را کاهش می‌دهد، رشد فروش را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد و همین امر باعث کاهش موجودی انبار محصولات نهایی می‌شود. از این رو زمانی که کاهش رشد تولید با کاهش موجودی انبار همراه باشد میتوان گفت که شوک وارد شده از بخش عرضه است و عامل اصلی متوقف کننده رشد را باید از سمت عرضه جستجو کرد.

با توجه به مقدمه بیان شده، بررسی‌ها نشان می‌دهد که از ابتدای سال۱۴۰۱ورق برگشت و تغییرات موجودی انبار صنایع منفی شد. به عبارت دیگر رشد فروش شرکت‌ها بیشتر از رشد تولید آنها بوده است. در اردیبهشت ماه۱۴۰۱ اگرچه تولید با اندکی اغماض تقریبا مشابه مدت مشابه سال گذشته بوده ولی فروش شرکت‌های صنعتی نسبت به مدت مشابه سال قبل کمتر از 3 درصد رشد داشته است و همین امر باعث شده که موجودی انبار صنایع در این ماه کاهش داشته باشد. درتابستان۱۴۰۱در ادامه روند کاهش موجودی انبار صنایع رشد فروش شرکت‌ها بیشتر از رشد تولیدشان بوده و همین امر باعث کاهش قابل توجه موجودی انبار شده است.

درباره صنعت محصولات شیمیایی  باید گفت این صنعت دردو ماه ابتدای سال رشد تولید منفی و افزایش در موجودی انبار را داشت اما رشد این صنعت از خرداد تا شهریورماه مثبت شد و موجودی انبار در این صنعت افزایش داشته است.در مهرماه به دلیل افزایش موجودی انبار در این صنعت شاهد کاهش رشد تولید بودیم که روند افزایش موجودی انبار در صنعت را متوقف کرد.

اندازه بنگاه و رشد صنعت

از آنجا که سهم عمده ارزش تولید صنعتی در کشور برای شرکت‌های بزرگ است هرگونه تغییرات تولید در آنها مهمترین شکل‌دهنده تغییرات شاخص کل تولید خواهد بود. از این رو برای مشخص شدن وضعیت شرکت‌های کوچک و متوسط در این قسمت شاخص تولیدصنعتی به تفکیک اندازه بنگاه (کوچک، متوسط و بزرگ) ارائه شده است. برای طبقه‌بندی بنگاه‌ها بر اساس اندازه از ارزش فروش شرکت‌ها در دو سال اخیر استفاده شده است. به گونه‌ای که بنگاه‌هایی که از نظر ارزش فروش در دو سال اخیر در۴۰درصد پایین قرار داشته‌اند، بنگاه‌های کوچک، بنگاه‌هایی که در۲۰درصد بالا قرار داشته‌اند، بنگاه‌های بزرگ و مابقی در بنگاه‌های متوسط طبقه‌بندی شده‌اند.

در یک سال و نیم اخیر تقریبا در تمام دوره‌ها رشد تولید شرکت‌های بزرگ بیشتر از شرکت‌های کوچک و متوسط بوده است. رشد شرکت‌های کوچک و متوسط برخلاف رشد شرکت‌های بزرگ در چهار ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۱ منفی بوده است. در مرداد ماه رشد شرکت‌های متوسط و در شهریور ماه رشد شرکت‌های کوچک مثبت شده است. در مهرماه نیز اگرچه رشد هر سه گروه از شرکت‌ها مثبت بوده اما رشد شرکت‌های بزرگتر به طور ملموسی بیشتر از رشد شرکت‌های کوچکتر بوده است.

صادرات و رشد صنعت

رشد تولید در برخی صنایع به شدت به بازار صادراتی وابسته است. از این رو تغییرات فرآیندها و رویه‌های صادراتی و گسترده یا محدود شدن بازار صادراتی یکی از عواملی است که بخشی از تغییرات در تولید را توضیح می‌دهد. با توجه به این توضیحات، از آبان ماه سال ۱399 تا خرداد ۱۴۰۱ برخلاف دوره قبلی رشد تولید صنایع صادرات‌محور از رشد تولید سایر صنایع پایین‌تر بوده است. در اردیبهشت ۱۴۰۱ با وجود اینکه رشد شاخص تولید شرکت‌های صادرات‌محور بع طرز شدیدی منفی بوده رشد شاخص تولید شرکت‌هایی که کمتر به صادرات اتکا داشتند به بیش از ۶ درصد رسیده است و اختلاف رشد این دو گروه به ۱۰ درصد رسیده بود که نشان از این دارد که در این ماه شرکت‌های صادراتی رشد کمتری نسبت به سایر شرکت‌ها داشتند.

این اختلاف از خردادماه به بعد کمتر شد و در تیر ماه رشد تولید هر دو گروه تقریبا برابر شده است اما در مرداد ماه، بعد از ۲۲ ماه رشد، شاخص تولید شرکت‌های صادراتی بیشتر از سایر شرکت‌ها شد و همین مورد در شهریور و مهر نیز تکرار شد.

واردات و رشد صنعت

از آنجایی که درجه وابستگی به واردات در بین صنایع و حتی شرکت‌های مختلف، متفاوت است، بدیهی است که مشکلی مانند تحریم که واردات را مختل می‌کند بر روی صنایع وابسته‌تر اثر بیشتری دارد. در سال1399 به بعد رشد شرکت‌های واردات محور بالاتر از سایر شرکت‌ها بوده است. به طوری که از آبان ماه تا اسفند ماه1400 در حالی رشد شرکت‌های با درجه واردات‌محوری بالا در بازه مثبت ۲٫۶ تا ۴ بوده، رشد سایر شرکت‌ها در بازه منفی ۱٫8 تا منفی 3٫8 درصد بوده و روند نزولی داشته است. در اردیبهشت و خرداد در حالی که رشد شرکت‌های کمتر وابسته به واردات منفی بوده، رشد تولید شرکت‌های واردات محور به طور متوسط بالای ۶ درصد بوده است. در تابستان ۱۴۰۱ نیز این الگو تکرار شده و در حالی که گروه شرکت‌های کمتر وابسته به واردات در این ماه رشد منفی و نزدیک به صفر داشتند، رشد شرکت‌های واردات‌محور به بالای ۱۰ درصد رسید. در مهرماه نیز اختلاف رشد این دو گروه بیشتر شد و در حالی که رشد شرکت‌های واردات‌محور روند صعودی و مثبت داشته، رشد شرکت‌های دیگر منفی و نزولی بوده است.

کالاهای واسطه، مصرفی و سرمایه‌گذاری

تولید صنایع را می‌توان بر اساس ماهیت و کارکرد محصولات به سه گروه کالاهای مصرفی، واسطه‌ای و سرمایه‌ای تقسیم کرد. از آنجایی که عوامل اثرگذار بر روی این کالاها با همدیگر متفاوت است، طبیعی است که روندهای متفاوتی داشته باشند. از این رو بررسی تولیدات در این طبقه‌بندی‌ها می‌تواند به درک عوامل موثر بر روند تغییرات تولید کمک کند.

بر این اساس تولید صنعتی در سال‌های ۱397 و ۱398 با کاهش روبرو شد و بیشترین کاهش تولید در این دوره مربوط به کالاهای نهایی مصرفی و سرمایه‌ای بوده است و تولید کالاهای واسطه‌ای در این دوره کاهش به مراتب کمتری را تجربه کرده است. اما از ابتدای سال ۱399 وضعیت تغییر کرد. به گونه‌ای که از اردیبهشت 99 تا انتهای سال ۱۴۰۰ رشد تولید کالاهای نهایی اعم از مصرفی و سرمایه‌ای به دلیل محدودیت‌های وارداتی بر روی این محصولات که ناشی از تحریم‌ها و محدودیت ثبت سفارش و همچنین رشد نرخ ارز بود منجر به ارزانتر شدن کالاهای داخلی نسبت به کالاهای وارداتی شده است حال آنکه  در بیشتر دوره‌ها بیشتر از رشد کالاهای واسطه‌ای بوده است.

سودآوری در صنایع

اگرچه سودآوری در شرکت‌ها و صنایع مسئله مالی به حساب می آید ولی باید به این نکته توجه کرد که برای تداوم تولید و پایداری رشد در صنایع داشتن حاشیه سود مطمئن از الزامات به شمار می‌آید.

بر اساس گزارش‌های دوازده ماه، سود اسمی ۴8۴ شرکت بورسی در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۲٫8 درصد بیشتر از سال قبل بوده است. در سه ماهه ابتدای سال ۱۴۰۱ رشد سود اسمی شرکت‌ها نسبت به سال قبل به ۴۵٫۴ درصد رسیده است. اما در 6ماهه ۱۴۰۱ رشد اسمی سود شرکت‌ها نسبت به سال قبل تنها ۲۰٫8 درصد رشد داشته است. مقایسه رشد اسمی سود شرکت‌ها نشان می‌دهد که روند صعودی رشد سود شرکت‌ها در سال ۱۴۰۱ ادامه نداشته و اگرچه رشد سودها مثبت بوده ولی روند آن نزولی بوده است.

در بین صنایع مهم مانند سال‌های اخیر، شرکت‌های خودروسازی و ساخت قطعات بدترین وضعیت را از نظر سودآوری دارند؛ به صورتی که تنها صنعتی است که جمع سود خالص شرکت‌های آن منفی میشود. در این صنعت مجموع زیان ایجاد شده در سال مالی ۱۴۰۰ حدود 3۰ درصد بیشتر از سال قبل بوده است. اما در سال ۱۴۰۱ از زیان این صنعت کاسته شده است به گونه‌ای که در سه ماهه و 6ماهه سال ۱۴۰۱ زیان صنعت خودروسازی به ترتیب 37٫۴ و 8۵ درصد کمتر از زیان در مدت مشابه سال قبل بوده است.

صنعت محصولات شیمیایی و فلزات اساسی که صادرات محور هستند به ترتیب با ۵3 و52.3  درصد رشد سود اسمی، در سال ۱۴۰۰ نسبت به سال قبل بیشترین رشد در سودآوری در بین صنایع را داشتند. اما رشد سودآوری این صنایع در سال ۱۴۰۱ مناسب نبوده است در حالی که رشد سود اسمی این صنایع

در بهار ۱۴۰۱ به حدود ۲۰ درصد می‌رسید در 6 ماهه ۱۴۰۱ رشد سود صنعت فلزات اساسی نسبت به مدت مشابه کاهش ۱3 درصدی داشته و در محصولات شیمیایی نیز تنها 3٫7 درصد رشد داشته است. به علاوه در دوره شش ماه ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه سال قبل به تعداد شرکت‌های زیان‌ده، دو صنعت فلزات اساسی و محصولات شیمیایی اضافه شده است. بیشترین رشد سود در بین صنایع متعلق به صنعت فرآورده‌های نفتی بوده است. رشد سودآوری شرکت‌های دارویی و محصولات غذایی یا به عبارتی کالاهای ضروری نیز در 6ماهه ۱۴۰۱ به ترتیب ۴۵ و ۶۱ درصد بوده است.

منبع: پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی ایران