پلاستیک‌ها و توسعه پایدار

یادداشت دکتر برمک قنبرپور؛ 

عضو هیأت مدیره و رئیس کمیسیون آموزش انجمن ملی صنایع پلیمر ایران

آموزش؛ گام اول در توسعه‌ی پایدار پلاستیک‌ها

هنگامی که یک جنجال در موضوع پلاستیک‌ها مطرح می‌شود، گروه‌ها و شرکت‌های تجاری صنعت پلاستیک اغلب به دو روش به انتقادات عمومی پاسخ می‌دهند. یکی از راه‌ها تأکید بر استدلال‌های علمی پیچیده است که اثرات بی‌ضرر یا ارزش مطلوب پلاستیک مورد نظر را نشان می‌دهد. راه دیگر که بیشتر رواج دارد، هدایت بحث به سمت تلاش‌هایی‌ست که صنعت یا شرکت برای توسعه‌ی پایدار انجام می‌دهد؛ اما این واکنش‌های صنعت بیشتر شبیه یک استراتژی دفاعی قانونی هستند تا راهی برای آموزش مردم. حضور در دفاع نشان‌دهنده‌ی نوعی ضعف و حضور در نقش یک مربی، بیانگر موضِع قدرت است.

به عنوان مثال، مصرف‌کنندگان باید در مورد چگونگی تشخیص این‌ که کدام پلاستیک قابل بازیافت است و کدام پلاستیک قابل بازیافت نیست، بهتر آموزش داده شوند و در معرض زبان واضح و حداقل اصطلاحات شیمیایی در مورد محصولات پلاستیکی خود قرار گیرند. به منظور ایجاد تمایز بین پلاستیک‌ها برای مصرف‌کنندگان، به‌کارگیری اختصارات رایج پلیمری روش‌هایی مفید اما غیر‌فنی محسوب می‌شوند. برای برقراری ارتباط با مصرف‌کنندگان می‌توان از پیام‌های مختلفی مانند علائم یا برچسب‌های محصول استفاده کرد. برای مثال:

• اگر محصولی دارای محتوای بازیافتی باشد، برچسبی با عبارت واضح، مانند «حاوی 50 درصد PET بازیافتی از بطری‌های نوشیدنی»، آموزش را افزایش و بازیافت را ارتقاء می‌دهد و در عین حال جذابیت‌های مارکتینگ برای فروش محصول را هم بیشتر می‌کند.
• «در این بسته از تقریباً یک بطری نوشیدنی PET بازیافتی استفاده شده است»، پیام را بهتر برای مصرف‌کننده تجسم می‌کند.
• جمله‌ی اضافه‌ای مانند «شما با خرید این محصول، حامی استفاده از پلاستیک PET بازیافتی خواهید بود»، به مصرف‌کننده این احساس را می‌دهد که در جهت حرکت به سمت توسعه‌ی پایدار مشارکت دارد.
• استفاده از علامتی مانند «لطفاً فقط بطری‌های شماره 1» (PET) را در این ظرف قرار دهید، آگاهی مصرف‌کننده و همچنین شفافیت را افزایش می‌دهد.

با توجه به استفاده از علامت اختصاری PET در این موارد، PET به عنوان برند پلاستیکی که برای بازیافت بالاترین ارزش را دارد، بیشتر قابل تشخیص خواهد بود. به همین ترتیب، PLA می‌تواند بیشتر به عنوان پلاستیک ذرت یا پلاستیک گیاهی شناخته شود، اگرچه استفاده از اصطلاح اسید پلی‌لاکتیک از لحاظ فنی غیر ضروری به نظر می‌رسد. با این حال، اختصارات پلیمری بیش از حد طولانی ممکن است بی‌اثر باشند (متأسفانه، حتی HDPE و LDPE ممکن است آنقدر گیج‌کننده باشند که بسیاری از مصرف‌کنندگان آن را یاد نگیرند). همچنین در بحث‌های مربوط به مارکتینگ، با تأکید بر این موضوع که همه‌ی پلاستیک‌ها حاوی اجزای یکسانی نیستند، می‌توان به مصرف‌کنندگان این پیام را داد که پلاستیک مورد استفاده‌ی‌ آن‌ها حاوی چه موادی نیست. این باعث می‌شود نگرانی‌های مصرف‌کننده که به واسطه‌ی گزارش‌های رسانه‌های جمعی که اغلب چندان آموزشی هم نیستند، برطرف شود. ما اکنون این را در بسیاری از بطری‌های غیر پلی‌کربنات، از جمله بطری‌های PET در همه جا، با برچسب «حاوی BPA نیست» می‌بینیم؛ یا ممکن است در صورت حساس بودن بازار هدف در کاربردهای از نوع PVC ، برچسبی تحت عنوان “حاوی فتالات یا وینیل (PVC) نیست”، به کار رود.

 کامپوزیت‌های پلیمری خوب و با تکنولوژی بالا

هنگامی که بحث در خصوص فناوری‌های آینده به میان می‌آید، شاید بهتر باشد صنعت پلاستیک در ابتدا تکلیف خود را با دوگانه‌ی “کامپوزیت‌های پلیمری خوب و با تکنولوژی بالا” و ” پلاستیک‌های بد و بی‌فایده”  مشخص کند و به جای تأکید بر پلیمرها یا کامپوزیت‌ها، بر اهمیت پلاستیک و دامنه‌ی کاربرد وسیع و مداوم آن‌ها تأکید کند. کامپاندهای پلاستیکی، موادی مهندسی‌شده‌ با قابلیت‌های منحصر‌به‌فرد هستند که نقشی کلیدی در فناوری‌های پایدار آینده از جمله مباحث تأمین انرژی، حمل‌و‌نقل و نیازهای اطلاعاتی خواهند داشت.

 بهینه کردن مصرف انرژی در صنعت خودرو

در جهان امروز، توسعه‌ی فناوری‌های منجر به صرفه‌جویی در مصرف سوخت‌ بسیار حیاتی به نظر می‌رسد. به طور خاص در صنعت خودروسازی، پلاستیک‌ها امکان استفاده از بنزین کمتر (یا در مورد وسایل نقلیه‌ی الکتریکی، انرژی الکتریکی کمتری) برای طی مسافت‌های بیشتر را فراهم می‌کنند. همگام با رشدِ استفاده از پلاستیک‌ها در صنعت خودرو، استفاده از پلیمرهای پایه زیستی و تقویت‌کننده‌ها، همراه با مواد با محتوای بازیافتی بیشتر و قابلیت بازیافت راحت‌تر هم در حال افزایش است و با توجه به افزایش تقاضا برای پلاستیک‌های بسته‌بندی بازیافتی، می‌توان انتظار داشت که در جهانِ در حال توسعه، بازیافت پلاستیک خودرو پیشرفت محسوسی داشته باشد. تلاش‌های روزافزونی جهت جایگزینی فلز با پلاستیک در کاربردهای مربوط به خودرو در حال انجام است. یکی از قابل توجه‌ترین موضوعات در این زمینه، افزایش استفاده از مواد تقویت‌شده با الیاف کربن است. شرکت‌های فورد و جنرال موتورز به دلیل استفاده از این نوع مواد، به ترتیب  در سال‌های 2017 و 2019 موفق به کسب جوایز نوآوری در صنعت خودروسازی شدند. در تلاشی دیگر، اتحادیه‌ی اروپا در حال تدوین دستورالعملی برای استفاده از محتوای بازیافتی در وسایل نقلیه است که در سند استراتژی اروپا برای اقتصاد چرخشی پلاستیک‌ها (تصویب شده در ژانویه 2018) گنجانده شده است. یکی از اهداف اولیه‌ی مورد بحث، حصول اطمینان از ساخت تمامی قطعات پلاستیکی کاربردی مشکی، از مواد اولیه بازیافتی بوده است.

کاربرد پلاستیک‌ها در انرژی خورشیدی

نقش پلاستیک‌ها در توسعه‌ی انواع جدیدی از سیستم‌های انرژی خورشیدی ارزان قیمت بسیار مهم خواهد بود. انرژی خورشیدی یکی از سریع‌ترین فناوری‌های در حال رشد در بین تمام فناوری‌های انرژی جایگزین است و پلیمرهای مختلف برخی غیرمعمول و برخی شناخته شده، امروزه می‌توانند برای تقریباً هر جزء از سیستم سلول‌های خورشیدی به کار روند. به عنوان مثال، پوشش‌های ژئوممبران با نوارهای انعطاف‌پذیر در محل‌های دفن زباله نصب می‌شوند تا نور خورشید را که بر روی سطوح بزرگ آن می‌تابد، جذب و به انرژی تبدیل کنند.