پلاستیک، توسعه پایدار و مسئولیت‌های زندگی در زمین

در گفت و گوی زنده دکتر برمک قنبرپور عضو هیات مدیره و رئیس کمیسیون آموزش انجمن ملی صنایع پلیمر ایران با  دکتر فرشید شکر خدایی رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و آب اتاق بازرگانی ایران مطرح شد؛

پلاستیک، توسعه پایدار و مسئولیت های زندگی در زمین

دکتر برمک قنبرپور عضو هیات مدیره و رئیس کمیسیون آموزش انجمن ملی صنایع پلیمر ایران در گفت و گوی  زنده خود با دکتر فرشید شکر خدایی رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و آب اتاق بازرگانی ایران با موضوع پلاستیک، توسعه پایدار و مسئولیت های زندگی در زمین گفت:  ما مصرف پلاستیک را یک موضوع مرتبط با توسعه یافتگی می دانیم و نگاه به مصرف پلاستیک ها  مانند تمامی پدیده هایی که با آن مواجه هستیم، باید یک نگاه یکپارچه باشد. در بسیاری از حوزه ها مصرف پلاستیک برای مدیریت نیازمندی های 8 میلیارد انسان در روی کره زمین، راه حل بهتری است. این نگاه در کشورهای توسعه یافته به دلیل  مطالعات انجام شده و به دلیل مواجهه باقدمت تری که با پدیده مصرف پلاستیک به صورت کلان داشته اند، نگاه دقیق تری است.کشور ما به دلیل آنکه از لحاظ توسعه یافتگی عقب تر هستیم، با پدیده هایی مانند شعار نه به مصرف پلاستیک در سال های اخیر مواجه شده است که از نظر فعالان حوزه پلیمر، شعار بی معنایی است و منطقی پشت آن وجود ندارد زیرا ما هرگز نمی توانیم پلاستیک را از زندگی خود حذف کنیم، هر گوشه زندگی ما با پلاستیک آمیخته است و اگر در منزل خود به هر گوشه و کنار نگاه کنیم یک جزء پلیمری در هر یک از این لوازم خواهیم دید، پس این شعار  بیهوده است و باید به آری به بازیافت تغییر پیدا کند.

برآیند پلیمرها برای محیط زیست و جامعه بشری مثبت است یا منفی ؟

فرشید شکر خدایی رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و آب اتاق بازرگانی ایران درباره برآیندهای مثبت و منفی پلیمرها برای محیط زیست گفت:  بررسی موضوع محیط زیست و پلاستیک نیاز به واکاوی دارد.  ما وقتی از کلمه توسعه پایدار استفاده می کنیم، در مورد توسعه ای است که منافع نسل های آتی را به خطر نیاندازد. اما چرا در مورد پلاستیک برخی از نظرات در افراد وجود دارد؟  در این زمینه باید گفت: زیرا طول تجزیه پلاستیک طولانی است و این موضوع برای نسل های آتی باقی می ماند و از طرفی دیگر هم، موضوع دریا، تأثیر آن روی آبزیان، سیکلی که در مصرف ایجاد می کند و آلوده کردن آب ها و غیره مطرح می شود. واقعیت موجود این است که ما این ماده را ساختیم اما هنوز تکنولوژی تجزیه آن را پیدا نکردیم. درست است که تاکنون اقدامات مختلفی از جمله ساخت باکتری های تجزیه کننده پلاستیک و غیره از سوی متخصصین انجام شده است اما ما در حال حاضر ماده ای را تولید می کنیم و وارد محیط زیست می کنیم که احتمالا نسل های آتی به فکر جمع کردن آن باشند.  زیرا دوره  بازیافت و جذب طبیعت شدن پلاستیک از 400 سال تا 4000 هزار سال زمان می برد.

وی ادامه داد: قدم اول قبل از وارد شدن به بدترین سناریو، موضوع عدم بازگشت به طبیعت است. در اینجا این سوالات مطرح می شود که موضوع پلاستیک چه تاثیری در زندگی بشر گذاشته است؟  آیا ما بخاطر اینکه پلاستیک مصرف می کنیم، مواد دیگر را کمتر مصرف می کنیم؟ آیا آن ها هم به نفع محیط زیست است؟  آیا با مصرف پلاستیک، احتمالا مواد معدنی که خودشان آسیب دهنده محیط زیست است در خیلی از موارد استفاده نمی کنیم؟و به دلیل تمام این موضوعات، نمی توان نظر کلی درباره پیامدهای زیست محیطی پلاستیک ها داد و باید دید که تک تک این محصولات در طول عمر گرفتن از طبیعت و بازگشت به طبیعت، چه چرخه عمری را دارند. من فکر می کنم باید خیلی وسیع تر نگاه کرد، به هرحال پلاستیک به عنوان کالای جایگزین آمده است و این پلاستیک هم ارزانتر است و هم باعث رفاه شده است. در موضوع توسعه پایدار فقط موضوع محیط زیست  مطرح نیست،  زدودن فقر، موضوعات اقتصادی و معیشت انسان ها هم یکی از محورهای توسعه پایدار است. بنابراین به نظر من موضوع پلاستیک را نمی شود به صورت تک بعدی فقط بخاطر عوارض زیست محیطی بررسی کرد، باید ببینیم پلاستیک به عنوان کالای جایگزین اگر نبود چه اتفاقی می افتاد؟ و چه کالای دیگری جایگزین می شد و اگر حالا حذفش کنیم، چه چیزهای افزایش پیدا می کند، چه قدر باید مصرف انرژی داشته باشیم و چه قدر باید معدن بیشتر ، نساجی و پارچه وکشاورزی بیشتر را توسعه دهیم، درحالیکه دنیا هم به سمت کم آبی در حال حرکت است.

شکر خدایی با اشاره به این موضوع که پلاستیک  ها هم جزئی از طبیعت هستند ادامه داد: درست  است که ما پلاستیک را اختراع کردیم، این ماده را از زمین گرفتیم و فرآوری کردیم و هنوز دانش کافی برای تجزیه آن را نداریم اما نمی توانیم حکم کلی صادر کنیم. مثلا شیشه هم عمر تجزیه طولانی دارد و ما می دانیم پلاستیک تجزیه می شود اما شیشه  و خیلی موارد دیگرتجزیه نمی شود. اما به  پلاستیک ها به طور کلی باید نگاه کنیم که به عنوان کالای جایگزین چه منابعی را ذخیره کرده است و  استفاده از چه منابعی را کاهش و افزایش داده است ؟ و در این تعادل باید ببینیم که اوضاع بشر در مواجهه با این کالای جایگزین چگونه است.

مصرف پلاستیک ها در بسیاری از موارد راه حل بهتری است/ پلیمرهای زیست تخریب پذیر جایگزین مناسب پلاستیک ها در سال های آتی  

برمک قنبرپور ادامه داد: ما همین امروز، قطعا مخالف افزایش مصرف فیلم های جداره نازک هستیم و در تلاش هستیم با لایحه های مقرر، مصرف کیسه های پلاستیکی و کیسه های جداره نازک در کشور را کاهش دهیم و اقدامات خوبی نیز در این زمینه انجام دادیم و مدافع آن هستیم. ضمن آنکه این اقدامات و تلاش های انجام شده، باعث شده است بشر به سمت پلیمرهای زیست تخریب پذیر برود و عملکرد بهتری را در آن حوزه هایی که دغدغه همه ما است، از خود نشان دهد.

وی گفت: جامعه جهانی پلاستیک را در مقیاس وسیع مصرف کرده و در سالیان ابتدایی اختراع و مصرف به هیچ عنوان دغدغه زیست محیطی نداشته است. کشورهایی که پیشگام در مصرف پلاستیک بوده اند، فاجعه ای که امروز می بینیم و همه هم تصدیق می کنند، بخشی از آن به دلیل شکاف و تاخیری است که در آغاز مصرف، آغاز مدیریت مصرف و آغاز مدیریت بازیافت وجود داشته است.  برای تولید یا برای بازیافت پلاستیک و ترمو پلاستیک ها به درجه حرارت 200 تا 250 درجه نیازز داریم و این حجم بر مبنای حجم گاز گلخانه ای است که این مواد وارد فضا می کنند.  اما در بعضی  از شیشه ها دمای شکل دهی به بیش از  1000 درجه می رسد حتی با تغییراتی اتفاق می افتد، در دمایی کمتر از 700-800 درجه سانتی گراد نمی توان شیشه را شکل داد. یا کارخانه های ریخته گری فولاد، غیر از بحث آلودگی های زیست محیطی که به دلیل تولید ذرات دارند، بحث ماسه و بحث های دیگر آلاینده هم مطرح است. در شیشه  وضع بدتر است چون جمع آوری فلزات ساده تر و نگه داری و انتقال آن ها آسان تر است. بازیافت در شیشه ها خیلی بدتر است زیرا وزن یک بطری شیشه ای با وزن یک بطری پت که عموما جایگزین آن شده اند، نکته دیگری است که مصرف پلاستیک را ترجیح می دهد. بنابراین به عقیده من، به دلیل این تاخیر، باید مدیریت مصرف رادر کنار این موضوع داشته باشیم. بحث بازیافت پلاستیک و جمع آوری آن ها به دلیل قیمت بالای این پلیمرها بسیار جذاب است و در کالای جایگزین این اتفاق نمی افتد.  ما خود فعالان صنعت پلیمر، لقب طلا و جواهر به پلاستیک هایی که جمع آوری می شوند، می دهیم و به همین دلیل، در خیلی از موارد مصرف پلاستیک را ترجیح می دهیم.

در توسعه پایدار بیشتر باید در میزان مصرف تمرکز کنیم یا نوع مواد مصرفی؟

فرشید شکر خدایی در پاسخ به این پرسش گفت: جامعه هدف ما جامعه فقیری است در اولویت های اصلی توسعه پایدار غیرا ز مفهوم محیط زیست باید نیازهای حداقلی یک جامعه رعایت شود تا مثل بومیان آمازون درختان را قطع نکنند.  در واقع باید هرم های پایین مازلو رعایت شود. اما در جواب این سوال باید گفت:  قدم اول این است که پلاستیک باعث افزایش رفاه، کاهش هزینه های حمل و نقل شده است. بنابراین در جامعه هدف که فقیرتر است به نظر من، باید به موضوع بازیافت کمک کرد. یعنی استفاده از پلاستیک، افزایش رفاه و توانمند سازی جامعه. تا افراد جامعه این مواد را به عنوان تفکیک از مبداء برگرداند تا هم پولی از این راه بدست آورد و هم از این محصولات برای اقتصاد چرخشی خود استفاده شود. این موضوع، برای جامعه شهری یک برنامه، جامعه روستایی، بالای شهر و پایین شهر برنامه متفاوتی دارد و نمی توان نسخه واحدی برای توسعه پایدار همه ارائه داد. به عقیده من، تولیدکنندگان  و متخصصان که برای بازیافت و اقتصاد چرخشی حوزه پلاستیک برنامه ای دارند، باید فکر کنند هر خانوار ایرانی بطور متوسط ماهی صد هزار تومن  می توانند از پلاستیک های مصرفی درآمد داشته باشد. این را انجمن صنایع بازیافت با تحیق فراوان محاسبه کرده است. جامعه متوسط رو به پایین ما  و جامعه بالاتر تا 400 هزار تومان پلاستیک مصرف می کنند و این فقط میزان تفکیک از مبداء است. ما باید در مصرف،  به جامعه هدف توجه کنیم و نمی توانیم زدودن فقر را که قسمت زیادی از آن به پلیمرها و پلاستیک ها برمی گردد، نادیده بگیریم.  توسعه بازیافت پلاستیک و توسعه تکنولوژی کالای جایگزین که توجیه اقتصادی داشته باشد بسیار مهم است. در سطح بین المللی هم تلاش های زیادی مانند تولید شبه پلاستیک ها، ارگان های زنده شبه پلیمر قابل بازیافت به طبیعت انجام شده است.

پلاستیک ها ناجی انسان ها در مواجهه با کوید 19 / تبیین جامعه در مورد آلایندگی کمتر برخی محصولات پلاستیکی

برمک قنبرپور درباره فواید پلاستیک در  حیات جامعه بشری گفت : ما یادمان نرود باید جمعیت 8 میلیاردی کره زمین را سیر کنیم و نجات دهیم. ملزومات مبارزه با کرونا مانند ماسک، گان و لوازم پزشکی تا بسته بندی داروها، محل ذخیره محلول های ضدعفونی و… بدون پلاستیک میسر نبوده و اگر ما خدمات پلاستیک را نداشتیم، تعداد کشته ها و بدحالان کرونا مشخص نبود.

و در مورد مصرف مزیت کیسه های پلاستیکی نسبت به کیسه های پارچه ای گفت: اگر ضخامت کیسه های پلاستیکی بالا برود، جمع آوری و بازیافت آن  به دلیل حجم کمتر گازهای گلخانه ای نسبت به کیسه های پارچه ای بهتر است. ما بایداین موضوع را برای جامعه تبیین کنیم که چند برابر  تولید کیسه پارچه ای،  هوا را آلوده می کند و در اینجا سیاست های دولتی باید وارد شود. مثلا همین کیسه های فریزر آشپزخانه بسیار نازک است، حجم آلاینده های زیادی را ایجاد می کند و جمع آوری و بازیافت آن جذاب نیست. در اینجا باید سیاست های دولتی مداخله کند.

رئیس کمیسیون آموزش انجمن ملی صنایع پلیمر ایران ادامه داد: پلاستیک ها مانند هر ماده دیگری تابع همان انرژی مصرفی جهت شکل دهی است. اما پلاستیک نسبت به خیلی از مواد آلایندگیش کمتر است. نکته ای که باید در این زمینه در نظر بگیریم این است که  با یک کامیون پلاستیک جداره نازک، می توانیم کل استان تهران را آلوده کنیم و به همین میزان فلز یا شیشه به دلیل ماهیت آن، بهتر مدیریت می شود و آلایندگی آن ها از نظر حجمی کمتر است. اما اعتقاد ما این است، باید به سمتی برویم که پلاستیک ها را چه در تفکیک از مبداء، چه در حمل و نقل با روش های نوین مدیریت کنیم و بتوانیم از مزایای پلاستیک ها استفاده کنیم. در این حالت  قطعاً محیط زیست کمتر آسیب می بیند.

خدمات پلیمر در اقتصاد چرخشی چگونه است ؟

فرشید شکرخدایی در پاسخ به این سوال گفت:  موضوع اقتصاد چرخشی موضوع قابل درکی است. به طور سنتی  مواد را از زمین می گیریم، پردازش می کنیم و محصول تولید می کنیم، زنجیره ارزش شکل می گیرد و بعد شبکه توزیع و بعد مصرف . این نوع اقتصاد خطی است. از زمین به مصرف.  اما سال هاست که این بحث مطرح می شود که ما می توانیم دوباره از دل مصرف، این کالاها را جمع کنیم که دوباره به به عنوان مواد اولیه به این سیکل برگردد. اما چالش کجاست ؟ این مواد که در اقتصاد خطی، کالای اصلی است. مثلا سنگ آهن است که به تیرآهن تبدیل شده است اما تیراهن بازگشت داده شده، مواد دیگری دارد و هم هزینه و درصد خلوص آن تفاوت دارد. در پلیمر هم درصد خلوص کالای اولیه  با کالای بازگشت داده شده متفاوت است. دولت در این قسمت، بسیاری از تخفیفات را در کالاهای اصلی گذاشته است تا از لحاظ اقتصادی توجیه پذیر باشد و از طرف دیگر بتواند با کالای اصلی رقابت کند. از لحاظ برندینگ هم طوری باشد که مصرف کننده به دلیل محیط زیست، راغب باشد کالای بازگشتی را استفاده کند. خب این مفهومی را در دنیا، به نام لجستیک معکوس شکل داده است. دراقتصاد خطی همانطور که گفتم، از زمین، تا معدن و بعد مصرف است اما این مفهوم بعد از مصرف ما شروع می شود، جمع می کند و دوباره به زمین برمی گرداند. در کشور ما هم در همین دوره سه ساله کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و بازرگانی اقداماتی انجام شده است. البته در اقتصاد کشور ما برای کسب و کار و تجارت در حوزه لجستیگ معکوس هیچ قاعده و قانونی ندارد. تقریبا 10 درصد اقتصاد یک کشور، می تواند اقتصاد چرخشی آن را شکل دهد. اگر فرض کنیم، تولید ناخالص داخلی ما در مورد 400 میلیارد دلار است، ما در مورد 40 میلیارد دلار اقتصاد چرخشی صحبت می کنیم. درکشور ما هم این تلاش انجام شده و ظرف سه ماه آتی در ادبیات صنایع،  اقتصاد چرخشی را وارد خواهیم کرد و همینطور موضوع لجستیک معکوس؛ زیرا لازمه اقتصاد چرخشی، ایجاد لجستیک معکوس است. اگر شیشه، پلاستیک و فلز را قبل از کثیف شدن از خانه افراد جمع نکنیم، تفکیک نکنیم،  تجمیع نکنیم و به دست کارخانه ها نرسانید اقتصاد چرخشی شکل نخواهد گرفت. اگر این موضوع انجام شود، طبق تفاهم نامه ای که انجمن ملی پلیمر ایران با انجمن بازیافت دارد، این حجم وسیع پلاستیک دوباره به این صنعت برخواهد گشت و اقتصاد چرخشی شکل خواهد گرفت.

یکی از اهداف انجمن ملی پلیمر ایران، توسعه پایدار و محیط زیست است

رئیس کمیسیون آموزش  انجمن ملی پلیمر ایران گفت: یکی از مهم ترین دغدغه ها در بحث زیست محیطی که در سرفصل های استراتژیک انجمن ملی پلیمر هم وجود دارد و در ذیل آن، اهداف تاکتیکی و عملیاتی نیز تعریف شده است، بحث توسعه پایدار و محیط زیست است. انجمن پلیمر ارتباطات بسیار خوبی با انجمن بازیافت دارد و همچنین این انجمن، کارگروه بازیافتی در خود دارد که چه به لحاظ عملیاتی و چه به لحاظ دانشی اسنادی در این کارگروه تهیه شده که هم برای بخش دولتی مورد استفاده است و هم در بحث فرهنگ‌سازی می‌توان از آن استفاده کرد. کمیسیون آموزش انجمن ملی صنایع پلیمر ایران، دوره های آموزشی متعددی هم درباره این موضوع برگزار کرده است و در ماه‌های آتی هم کارگاه‌های آموزشی دیگری برگزار می‌کند.

او افزود: موضوعی که باید به آن توجه کرد، بحث تفکیک از مبداء است. این ساماندهی باید توسط حاکمیت انجام شود اما  از سوی دیگر باید توجه داشت که گروه بسیاری هم در حال ارتزاق از این مسیر هستند که اگر دولت تمایل به ساماندهی این وضعیت داشته باشد باید به این اقشار هم توجه داشته باشد که امروز تبدیل به یک دغدغه اجتماعی شده است. برای شفاف شدن موضوع اگر مثالی مطرح شود باید گفت: همه ما شاید در چندین سال گذشته تایرهایی را می‌دیدیم که فراوان در گوشه و کنار شهر و جاده ها سوزانده می‌شدند و یک معضل جدی محیط زیستی بودند اما اکنون این معضل را نداریم که بخشی از حل شدن این موضوع به توسعه تکنولوژی مربوط می شود و بخش دیگری هم هم با سیاست‌های دولتی رفع شد. توسعه تکنولوژیک چه در حوزه بازیافت چه در حوزه تولید در کنار استفاده از پلیمرهایی که زمینه های بازیافت آن ها ساده تر است یا حتی قابلیت جذب آن ها در طبیعت بهتر است ما را در مسیر تولید و مصرف پلیمرها به سمت و سوی خوبی هدایت می‌کند. از سوی دیگر فعالان صنایع پلیمر هم از آنجایی که صنایع تکمیلی پتروشیمیایی را مهم ترین مزیت رقابتی ملی خود در حوزه تولید می‌دانیم امیدواریم که شاخ و برگ این صنایع هم اصلاح بشود و هرچه بیشتر به سمت بهره برداری مفیدتر برویم.

قنبرپور در پایان با طرح یک درخواست از شکرخدایی گفت: یکی از درخواست های ما از شما به عنوان نماینده حوزه پارلمان بخش خصوصی در چانه زنی با طرف های دولتی این است که موارد مطرح شده در این گفت و گو در نظر گرفته شود چرا که  در بعضی حوزه ها ناگریز دولت باید به ماجرا ورود کند و فقط یک فعال بخش خصوصی نمی‌تواند به تنهایی کاری از پیش ببرد.